Yanık Tedavileri

Yanık

• Yanık,deri veya daha derin dokularda oluşan doku hasarıdır.
• Yanık,aşırı sıcak,aşırı soğuk,elektrik çarpması,kimyasal maddeler ve radyasyon ile temas sonucu oluşabilir.
• Yanıkların %70′i sıcak sıvılarla haşlanma şeklindedir.

       

• Çocuk yanık hastalarının tedavisine uygun ilk yardım ile başlanılır.
• Yanık hastalarının destek ve tedavisi zordur.Çocuk yanık hastalarında bu zorluklar daha fazladır.
• Yüksek ısıyla temasta doku hasarı 40C’de başlar.
• Sıcaklık yükseldikçe hasar şiddeti logaritmik olarak artar,yapısal proteinler geri dönüşümsüz olarak hasar görürler.
• Yüksek ısıyla temas sonlandırıldıktan sonra bile ısıya bağlı hasar ve enflamatuvar yanıt 24 saatten uzun süre devam edebilir.

Deri
Deri vücudun en büyük organıdır ve 0.25-1.8 metrekare genişliğindedir.
Deri 3 katmandan oluşur.
Epidermis:En dış katmandır.Mikroorganizmaların girişine,su ve elektrolit kaybına karşı koruyucu görev yapar.
Dermis:Ortadaki katmandır.Dayanıklı bağ dokudan oluşur ve içerisinde kıl folikülleri,duyu cisimleri,ter ve yağ bezleri bulunur.
Subkütan doku:En içteki katmandır,derialtı yağ dokusu ve subkutan fasya gibi dokular vardır.

Yanık yaralarının değerlendirilmesi

• Yanıklar,hasarın derinliğine göre derecelendirilir.
• Derinliği belirleyen en önemli etkenler temas edilen maddenin sıcaklığı ve temas süresidir.
• Yanığın derecelendirilmesi tıbbi bakımın planlanmasında,fonksiyonel ve kozmetik sonucun belirlenmesinde temel öneme sahiptir.
• Çocukların cildinin inceliği nedeniyle,ilk değerlendirme sırasında yanığın derecelendirilmesi zor olabilir.
• Yanık yaralanmasının ciddiyetinin esas belirleyenleri yanığın boyutları ve derinliği iken,hastanın yaşı,yanan vücut bölgesi,altta yatan hastalık ve yanık dışı yaralanmalar(düşme,duman altında kalmak gibi)  da önemlidir.

Birinci derece yanıklar

• Sadece epidermis etkilenir.
• Ağrı ve eritem ile karakterizedir.
• Ağrı ödemle birlikte olur ve ödem arttıkça ağrıda artar.
• Genellikle yanıktan 12-24 saat sonra ağrı azalmaya başlar.
• Birinci derece yanıklar normal olarak bir hafta içinde iyileşir.
• İyileşirken üstteki epidermis soyulur ve alttan yenisi gelir.
• Bül oluşmaz.
• Skar dokusu oluşmaz ve bölgesel yara bakımı yeterlidir.
• İz bırakmadan iyileşir.
• Enfeksiyon riski çok düşüktür.
• Örnek:Bül oluşmamış hafif güneş yanığı ve sıcak su dökülmesi sonucu oluşan yanık.
    

İkinci derece yanıklar

• İkinci derece yanıklarda,epidermisin tamamı ve dermisin bir bölümünü etkilenir.
• Hasar dermise ilerlemiştir,fakat dermis tamamen yok olmamıştır.
• Dermiste bulunan sinir uçları yanıktan etkilendiğinden hasta şiddetli ağrıdan yakınır.
• Yanık bölgesindeki cilt kırmızı pembemsi renktedir ve üzerinde büller vardır.
• Büller her hangi bir sebeble sıyrılmışsa plazma sızıntısı nedeniyle alttaki yüzey ıslak görünür. Bu yüzey kuru bırakılırsa ağrı artar.
• Yüzeyel ve derin olarak iki alt gruba ayrılırlar.
• Yüzeyel ikinci derece yanıklarda,epidermis ve dermisin üst tabakaları hasar görmüştür.
• Yanık alanı ağrılı olup sıklıkla bül vardır.
• Yüzeyel ikinci derece yanık alanları daha pembemsi, yumuşak ve iki parmak arasında tutulabilir (katlanabilir) özelliktedir.
• Yanık yarası,yanık dokunun altında sağlam kalmış olan epidermal yapılardan epitelize olarak kendiliğinden 7-10 gün içinde iyileşir.
• Derin ikinci derece yanıklarda,dermisin alt tabakalarına kadar hasar vardır ancak dermisin tamamı hasar görmemiştir.
• Yüzeyel olanına göre daha soluk,alacalı ve ağrılıdır.
• Dokunmakla kısmen daha serttir,deri iki parmak arasında kolaylıkla katlanamaz.
• Yanık alanları zaman zaman daha koyu kırmızı renkte veya yer yer beyaz alanlar (mermerimsi) şeklinde alacalı görünümde olabilir.
• Derin ikinci derece yanıklarda,yanık yüzeyi yüzeyel ikinci derece yanığa oranla daha kurudur.
• Kıl folükülü ve ter bezlerindeki keratinositlerin reepitelizasyonu ile 2-4 haftada iyileşirler.
• İyileşme tamamen zedelenmiş dermis miktarına bağlıdır.
• Dermiste kayıp olduğu için sıklıkla ciddi skar bırakarak iyileşirler.
• Özellikle fonksiyonel ve kozmetik olarak önemli bölgelerde eksizyon ve greftleme gerekebilir.
• İkinci derece yanıklar ödem,iskemi ve enfeksiyon önlenemezse üçüncü dereceye ilerleyebilir.
• Derin ikinci derece yanıkları üçüncü derece yanıklardan ayırmak zordur ve yakın izlem ile karar verilir.
• Örnek:Haşlanma ve parlama sonucu oluşan yanıklar.
       

Üçüncü derece yanıklar

• Tam kat yanık olarak da ifade edilirler.
• Cildin tüm katları yanıktan etkilenmiş ve harab olmuştur.
• Epidermis ve dermisin tamamı canlılığını yitirmiştir.
• Cilt kuru ve kösele gibidir.
• Eritem yoktur.Renk olarak beyaz,siyah,koyu kırmızı renkte olabilir.
• Diğer yanıklarda ortaya çıkan ağrı burada yoktur.
• Eğer bül oluşmuşsa içi hemorajik(kanlı) sıvı ile doludur ve sınırları koyu kırmızı renktedir.
• Çok küçük boyuttaki yanıklar(<2cm) kendiliğinden iyileşebilir.
• Daha büyük yanıklar kendiliğinden iyileşmez ve erken dönemde eksizyon ve doku nakli gerekir.
• Örnek: ateş,sıcak katılarla temas,batırma tarzı haşlanma,yüksek voltta elektrik çarpması.
        

Vücut yüzey alanı hesaplaması

• Yanığın değerlendirilmesinde en önemli basamak yanan vücut yüzeyi alanının hesaplanmasıdır.
• Bu sayede hastanın acil tıbbi yönetimi,sıvı ihtiyacı,uygun merkeze yönlendirilmesi,enerji ihtiyacının karşılanması planlanır.
• Yanık derinliği tayini genellikle klinik gözlemle yapılır.
• Tecrübeli hekimler bile zaman zaman derinlik tayini yaparken yanılabilirler.
• Yanığın görünümünde ilk 2-3 günde değişiklikler olur ve derinliğinin doğru olarak tanımlanması ilk 72 saatten önce oldukça zordur.
• Tedavinin planı için ilk muayeneden sonra 48-72 saat kadar beklemek ve sonra yeniden değerlendirmek daha doğrudur.
• Yanmış vücut alanının hesaplanması,ikinci ve üçüncü derece yanık alanlarının tüm vücut yüzey alanı ile oranlamasıyla hesaplanır.
• En çok bilinen,kullanılan ve hızlı metot dokuzlar kuralıdır.
• Sadece erişkinlerde kullanılan bu metoda göre baş %9,üst ekstremitelerin her biri % 9, alt ekstremitelerin her biri % 18, ekstremiteler ve baş hariç vucut ön yüz % 18, arka yüz % 18 ve perine % 1 olarak hesaplanır.
• Çocuklarda baş ve boyun bölgesi tüm vucut yüzeyinin genellikle daha büyük bölümüne sahiptir. Alt ekstremiteler ise daha az oranda vucut yüzeyini oluştururlar. Bu nedenle bu kural 14 yaşın altında uygulanmaz.
• Bu farklılıklar için “Lund ve Browder” kartı veya “Berkow” kartları geliştirilmiştir.
• Bu kartlardan yararlanarak değişik yaş gruplarındaki farklılıklar dikkate alınarak yanık yüzeyi daha doğru hesaplanır.

Hastaneye yatırma endikasyonları
Çocuk yanıklarının büyük kısmı küçük yanıklardır ve ayaktan edilebilir.
Kabaca hastaların  %5′inin hastaneye yatması gerekir.

Yatış endikasyonları

• Toplam yanık alanının 10 yaş altında(ve 50 yaş üstünde)  >%10′dan fazla,10yaş üstünde >%20′den fazla olması
• %5′ten büyük üçüncü derece yanıklar
• Yüz,el,ayak,genital bölge,perine ve büyük eklemleri kaplayan yanıklar
• İnhalasyon yanıkları
• Tüm elektrik ve yıldırım yanıkları
• Tüm kimyasal yanıklar
• Yanık ile beraber travma veya önemli bir hastalık olması
• Hastanın sosyal ve emosyonel durumunun rehabilitasyon gerektirmesi
• Çocuk istismarından ve ailenin ihmalinden şüphelenilmesi

İlk yardım ve hastane öncesi tedavi

• İlk yapılması gereken yanma olayının durdurulmasıdır.
• Kıyafetlerin alev alması durumunda koşmak yerine,kazazede yerde yuvarlanmalı, üzeri halı,battaniye ile sarılmalıdır.
• Yanık kaynağı ortadan kaldırılır veya temas kesilir.
• Aksesuarlar,yanmış veya sıcak su ile haşlanmış giysiler makasla kesilerek çıkarılır.
• Kapalı alan yangınlarında karbonmonoksit zehirlenmesine karşı açık alana çıkarılır.
• Yanık alanı ılık su ile yıkanılır.
• Kimyasal yanıklar,radyasyon yanıkları,fosfor yanıkları gibi durumlarda hemen erken dönemde yanık yarası bolca su ile yıkanılır.
• Eğer çeşitli asit tuzları ile yanık olmuşsa bunlar ilk once fırçalanır ve daha sonra bolca su ile yıkanır.
• Fırçalanmadan su dökülürse tuzlar su ile birleşerek sıvı asitler oluşarak daha geniş alanlarda kimyasal yanık oluşturabilir.
• Yıkama sırasında sağlam deriye temastan kaçınılır.
• Kimyasal ajanı nötralize edilecek ajanlar kullanılmaz.(oluşabilecek yeni ısı ve artacak yanık hasarı nedeni ile)
• Tüm yanık yaralarına soğutma uygulanmalıdır.
• Soğutma sadece yanık bölgesine uygulanmalıdır. Aksi taktirde tüm vucudun soğutulması hastada hipotermiye neden olabilir.
• Soğutmada buz ya da buzlu su kullanılmaz,aksi taktirde soğuğa bağlı daha fazla hasara yol açılabilir.
• Soğutmanın bir başka yararı da ağrıyı azaltmasıdır.
• Yanık yarasının soğutulması, yanmış cildin soğuk uygulama ile ilk 30 içinde soğutulmasıdır.
• Ekstremite yanıklarında ekstremitenin akan soğuk çeşme suyuna 10-15 dakika süre ile tutulması ile olabileceği gibi, soğuk suda ıslatılmış kompreslerle de bu soğutma yapılabilir.
• Vücudun geniş alanlarını tutan yanıklar için asla hasta duşa sokulmaz ya da geniş alanlara soğuk uygulaması yapılmaz.
          İlk 30 dakikada yapılan soğutma ile
  – Yanık bölgesine lökositlerin yapışması azalır.
  – Tromboksan yapımı ve buna bağlı mikrotrombüslerin oluşumu azalır.
  – Proteinlerin denaturasyonu azalır.
  – Histaminin salgılanması baskılanarak gelişecek ödem miktarı azalır.
  – Yanık nekrozu ve derinliği azalır.
  – Yanık yarasına perfüzyon artar.
  – Yara iyileşme süreci daha erken başlar.

Hafif yanıkların hastane dışı bakım ve tedavisi

• Yanık yarası pansuman ve tedavisi yanığın derecesine göre değişir.
• Vücut yanık alanı %10′dan düşük birinci ve ikinci derece yanıklar ayaktan tedavi edilebilir.
• Prensip olarak tüm yanık yaraları kapalı olarak tedavi edilir.
• Eğer yarada infeksiyon ya da kontaminasyon yoksa antibakteriyel özelliği olmayan yağlı materyallerle yara örtülebilir.
• Bu materyallere genel olarak “tulle gres” veya tül gre” adı verilir.
• Yağlı materyeller,pansuman değiştirilirken yağlı tabakanın üzerine konan gazlı bez ve pet gibi materyallerin yara yüzeyine yapışmasını engelleyerek yaraya zarar vermeden kalkmasını sağlamaktır.
• Vazelin ve parafin emdirilmiş materyaller bu amaçla en çok tercih edilen emdirilmiş materyallerdir.
• Eğer infeksiyon ya da kontaminasyon varsa antibakteriyel etkinliği olan  materyaller kullanılır.

            

• Sadece birinci derece yanıklar veya yüzeyel ikinci derece küçük yüzey alanı olan yanıklar açık bırakılabilir.
• Bu yanıklarda klasik pansumanlara ihtiyaç duyulmaz.
• Yanık bölgesinin soğuk su ile soğutulması veya yanık bölgesine soğuk tatbik edilmesi yanık ödemini ve dolayısıyla da ağrıyı azaltır.
• Semptomları azaltmak için etken maddesi  “Dexpanthenol %5”olan krem ve etken maddesi “Lidocain %5” olan pomad kullanılır.
• Ağız yoluyla ağrı kesiciler verilebilir,antibiyotiğe ihtiyaç duyulmaz.
• İkinci yada üçüncü derece yanıklarda analjezik, lokal topik antibiyotikli krem uygulaması ve tetanoz immunprofilaksisi yapılır.
• İyileşme döneminde oluşan kaşıntılar için antihistaminiklerden yararlanılır.
  Yara tedavisinde en çok kullanılan topik antibiyotikler
  Etken maddeler ve piyasa adları
  
• Gümüş sülfadiazine %1 (Silverdin, Silvaden krem)
  Mafenide Acetate (Sulfamylon krem)
  Nitrofurazon (Furacin, Furaderm, Furagen pom)
  Povidon Iyot %10 (Betadine pom)
  Bacitracin (Thiocilline pom)
  Polymyxin-B + Oxytetracycline (Polimisin, Terramycin pom)
  Triticum Vulgare Sulu ekstresi (Fitokrem)
• Yara serum fizyolojik ile yıkanıp,temizlendikten sonra bu kremlerden birisi yara yüzeyine uygulanır.
• Başlangıçta günde iki kez uygulanan bu kremler, iyileşme başlayınca günde bir kez ya da iki günde bire indirilerek devam edilir.
• Büller patlatılmaz,basitrasin ve gümüş sülfadiazin krem ile örtülür.
• Büller patladığında ölü dokular temizlenir.
• Kuru ve kalın kabuk oluşturulduktan sonra yara sadece takip edilerek açık bırakılır.
• Özellikle ikinci derece yanıklarda, enfeksiyon takibi yapılıp üçüncü derece yanığa ilerlememesi amaçlanır.
• Derin ikinci derece ve üçüncü derece yanıklarda, eskar eksizyonu ve greftleme yapılır.